Jan Andrzej Morsztyn

Herb rodu Leliwa, z kórego wywodził się Morsztyn. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Andrzej_Morsztyn










Jan Andrzej Morsztyn herbu Leliwa (ur. 24 czerwca 1621, zm. 8 stycznia 1693 w Paryżu) – polityk, poeta, podskarbi wielki koronny, przywódca stronnictwa profrancuskiego, czołowy przedstawiciel polskiego baroku dworskiego, marinista.

Portret Jana Andrzeja Morsztyna http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Andrzej_Morsztyn











Jako Poeta rzadko poruszał w swoich utworach sprawy społeczne. Ich ech można dostrzec w kilku zaledwie utworach wymierzonych przeciwko szlachcie. Przedstawione tam obrazy sarmatyzmu są niezwykle trafne, poruszające istotę rzeczy. Morsztyn prezentuje zwyczaje sarmackie w sposób bezpośredni, nie boi się poruszać problemów drażliwych, kompromitujących sarmackie społeczeństwo. W jednym z utworów „Pieśń w obozie pod Żwańcem 1653” sparodiował żołnierską pieśń bojową. Jej tradycyjna forma „Bracia, bracia, do koni” została przekształcona w pijacki apel. Obnażona w tym utworze została jedna z największych wad sarmackich- pijaństwo. Autor nie wzywa do koni, a do spożywanie wysokoprocentowego trunku:

„Bracia, bracia, do koni!
Już flaszka na stole!
Dopadszy szklanej broni
Wpadnijmy w pole”

W wierszu „Pospolite ruszenie 1649” napisanym po klęskach Polaków pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami Morsztyn z ironią wykorzystał motto z Horacego: „Brzemienne góry myszkę urodziły”. Pojawiła się tak krytyka polskiego sejmu, brak jego zaradności w sprawach politycznych i brak dbałości o dobro kraju. Autor twierdzi, że sejm nie potrafi prowadzić owocnych negocjacji czy rozmów. Dla dobra Polski postawa władz powinna być bardziej stanowcza, bo tylko dzięki temu możliwe jest zapewnienie pozytywnych rozwiązań wszelkich sporów i problemów.

„POSPOLITE RUSZENIE 1649”
Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus

Brzemienne góry myszkę urodziły, Mały deszcz chmury okropne spuściły. Syn wprzód hetmański z przebraną drużyną Od lekkiej ordy i od chłopstwa giną: Burzy się ociec, następuje gwałtem Wszytkiego wojska - ginie tymże kształtem. Już nie peć, wszytka Korona do koni, Aż ich widzimy w domu bez pogoni. Teraz król idzie: o Boże wysoki, Wodzu zastępów, poszczęść jego kroki I daj, że brzydkiej zbroniwszy niewoli, Serca poddanych zwycięstwem zniewoli. A ty, o królu, chcesz-li dobrą sprawę Widzieć, złącz z wielką pieczęcią buławę. Wy zaś, ziemianie, rozwiążcie swe mieszki Jak w Sandomierzu podczas świętej Pryszki, Bo co to pragniesz spólnego ruszenia, Porachuj się sam i spytaj sumnienia, A rzeczesz, widząc serce, rząd i siły: I te by góry myszkę urodziły.

Najbardziej wyraziście Jan Andrzej Morsztyn przedstawił swoje stanowisko w tej sprawie w gniewnym i dramatycznym wierszu „Non fecie taliter ulli nationi”:

„Żadnej krainie Bóg nie błogosławił
Tak jako Polszcze, bo choć ją postawił
Wśród nieprzyjaciół krzyża zbawiennego,
W całości dotąd jest z obrony jego;
Stąd ma i sławę, bo postronni wiedzą,
Ze za jej strażą w bezpieczeństwie siedzą.
Do sąsiadów też chleba nie biegamy
Prosić, owszem im swego udzielamy.
Czegoż chce więcej ta kraina z nieba,
Mając dość sławy, obrony i chleba?
Rządu potrzeba!”

Wizerunek Jana Andrzeja Morsztyna
http://univ.gda.pl/~literat/morsztyn/index.htm











Morsztyn bardzo irytował się poruszając sprawy polityczne, niechętnie podejmował też ten temat w swojej twórczości. Jedna, gdy zdarzyło mu się zawrzeć nawiązanie do polityki jego stwierdzenia i opinie były niezwykle trafne. Poeta był świadom obyczajowej drażliwości niektórych aspektów kultury sarmackiej. Nawiązanie do pijaństwa czy samowoli szlachty pojawiały się w jego dziełach, obmarzając najpowszechniej znane wody społeczeństwa. Nie szukał Morsztyn w tej dziedzinie jednak posłuchu, nie przejmował się krytyką. Pisał przede wszystkim dala siebie, ale również liczył na czytelnika dojrzałego do krytyki i światłego.